Sve nas je manje i sve smo stariji

Naime, produžen lokdaun otežao je samcima pronalaženje partnera, dok je psihološko-ekonomski pritisak na zaposlene roditelje bio ogroman, pa se povećala verovatnoća da će porodice napustiti ili odgoditi planove za novo dete. Dodatno, Kovid je pojačao negativne efekte postojećeg ekonomsko-kulturološkog sistema koji na izvestan način kažnjava žene (odnosno parove) sa decom. Pored toga, virus je delovao kao socijalno divizioni faktor, ne samo fizički razdvajajući ljude, već razotkrivajući i proširivajući velike ekonomske i političke razlike (ljudi žive u različitim pandemijama, a oni super-bogati van nje).

Situacija u Srbiji

Sa istorijskog rekorda iz 1952., kada je u Vojvodini i Centralnoj Srbiji rođeno 152 hiljade beba, brzo smo pali na ispod sto hiljada krajem 1970-ih (ne računajući one rođene u emigraciji, koji se najčešće nisu vraćali kućama svojih predaka), da bi se negativan trend ubrzao u narednim decenijama, a prirodni priraštaj je prešao u negativnu zonu već početkom 1990-ih. U 2020. rođeno je nepunih 62 hiljade dece, sa natalitetom od oko devet promila.

Tendencije u našoj zemlji deo su šire stvarnosti praktično cele Istočne Evrope. Projekcije EUROSTAT-a ukazuju da će većina zemalja Centralne i Istočne Evrope članica EU do 2050. znatno smanjiti broj stanovnika: Rumunija i Bugarska za čak 2,6, odnosno 1,3 miliona ljudi, Hrvatska za 650 hiljada, Mađarska za 700 hiljada lica, Poljska za skoro tri miliona. Takođe, očekuje se da toliko ekonomski hvaljene baltičke države nastave snažan već trodecenijski pad populacije. I podaci UN pokazuju istu sumornu sliku.

Pored emigracije, problem ovih država, pa i Srbije, može se objasniti i sve manjom “zainteresovanošću” žena za rađanje sa rastom standarda; naime, “real-socijalizam” je kreirao slučajnu kombinaciju žena obrazovanih prema zapadnim uzusima, koje žive u relativno siromašnim ekonomijama.

Svakako, Srbija nije izuzetak jer je negativan prirodni priraštaj problem s kojim se sučavaju praktično sve razvijene zemlje (koja imigracijom nadoknađuju potrebnu za uglavnom nisko kvalifikovanim radnicima, koji rade poslove koje domicilno stanovništvo neće), kao i Istočna Evropa.

Po projekcijama Vladimira Nikitovića (2019), saradnika Instituta društvenih nauka, srpska populacija će u 2030. pasti na 6 miliona. On navodi da će se negativan populacioni trend nakon 2030, kada bi Srbija trebalo da se priključi EU, blago usporiti usled tranzicije od neto emigracije ka neto imigraciji i blagog porasta stopa rađanja. Po scenariju „optimistična budućnost”, koji usaglašava stopu ukupnog fertiliteta sa ciljevima definisanim u (oficijelnoj) Strategiji podsticanja rađanja, pad broja živorođenih u Srbiji do sredine 21. veka bio bi podnošljiv ako bi zaživele podsticajne mere (-15% u odnosu na broj 2018).

Stopa ukupnog fertiliteta (prosečan broj dece po ženi u fertilnom periodu) u Srbiji je oko 1,5. Kovid je prekinuo pozitivni trend kod država nekadašnjeg real-socijalizma (koje su nakon 1990. imale izrazito nizak nivo ove stope – čak i ispod 1,3), gde je došlo do porasta ove stope (pojava za koju takođe postoje indicije da se dešavala u Srbiji). Inače, pad stope fertiliteta je povezan sa pojavom odlaganja rađanja, koja predstavlja racionalan odgovor na društveno-ekonomske impulse i nesigurnosti. Stoga, ne iznenađuje nalaz koji nesporan početak pojave odlaganja rađanja u Srbiji povezuje sa slomom socijalizma, što je slično procesima zapaženim u drugim post-socijalističkim društvima. Npr. prosečna starost majke pri rođenju deteta između 1991. i 2020. porasla je sa 25,9 na 30,1 godina, što je niže za pola godine nego u Sloveniji, Estoniji i Hrvatskoj, a skoro za godinu od proseka za EU.