Svetske nomadske igre: Spektakularne ‘Olimpijske igre’ srednje Azije

Nazvane „Veliki skup u stepi", Olimpijske igre nomadskog sveta su spektakularna proslava tradicionalnih sportova, identiteta i kulture naroda širom srednje Azije.

Svetske nomadske igre, malo su nalik škotskim igrama narodnih sportova Highland Games, a malo mongolskom tradicionalnom festivalu sporta Nadamu.

Na njima se učesnici takmiče u sportovima kao što su rvanje na konjima i teškoatletskim (strongmen) disciplinama srednje Azije.

Pete Svetske nomadske igre održane su u septembru u Astani, glavnom gradu Kazahstana.

• Nosiš tele, apstiniraš od seksa - ovako su trenirali drevni grčki olimpijci
• Kako su izgledale sportske igre na Paliću koje su postojale 16 godina pre Kubertenovih
• Kao u staroj Grčkoj - zamislite gole olimpijce kako se takmiče

Po njima može da se nasluti kako su Olimpijske igre mogle da izgledaju da ih je organizovao mongolski vojskovođa Džingis-kan, jedan od najmoćnijih vladara u istoriji.

Uistinu, mnogi sportovi zahtevaju veštine potrebne za opstanak u stepi, kao i nenadmašno umeće jahanja konja na kojima su počivale stepske imperije, od Huna do Mongola, tokom čitavog milenijuma.

Na Igrama se održavaju takmičenja u tradicionalnim sportovima kao što su streličarstvo i trke konja na duge staze, ali one promovišu i kazahstansku hranu, tradicionalnu nošnju, pa čak i umetnost epskog pripovedanja.

Cilj je očuvanje i zaštita nomadske i stepske kulture, koja je pod sve većom pretnjom globalizacije, modernizacije, pa i klimatskih promena.

Svetske nomadske igre održavaju se svake dve godine i menjaju mesto onoliko često koliko i nomadski narodi koji učestvuju.

Sledeće su 2026. i verovatno će domaćin biti Kirgistan, gde je i održano prvo takmičenje 2014. godine.

BBC na srpskom je od sada i na Jutjubu, pratite nas OVDE.

Spektakularno otvaranje

Ceremonija otvaranja 8. septembra bila je spektakularna.

Prodefilovalo je 3.000 sportista iz 89 zemalja, dok su stotine muzičara, plesača i pevača nastupili pred političkom elitom srednje Azije.

Prikazana je istorija kazahstanske stepe, od drevnih skitskih ratnika i trgovaca na Putu svile do uspona Zlatne horde, mongolsko-turkijske države, i Kazaškog kanata u 15. veku, uređenja koje je označilo početak kazahstanske državnosti.

Izvođači su predstavili scene okupljanja u stepi ispod simbolički izvezenih traka jurte (šator-dom, koji koriste nomadska plemena), kao podsetnik na periodična okupljanja nomadskih konfederacija radi ustoličenja novog kana.

Najdivljiji sport u srednjoj Aziji

Najpopularniji sport Igara, poznat širom regiona kao kokpar, kok buru, ulak tartiš i buzkaši, najbolje bi mogao da se opiše kao ragbi na konjima sa mrtvom kozom kao loptom.

Dva tima od po sedam jahača se takmiče da zgrabe mrtvu kozu bez glave (napravljena od gume za ove Igre), drže je uz nogu i galopiraju do protivničke linije, a zatim treba da je ubace u obruč od kanapa ili veliku plastičnu kofu.

Malo je reći da izgleda grubo - slomljeni prsti i druge vrste povrede se podrazumevaju.

„Za kopkara su najvažniji snaga, hrabrost i neustrašivost", kaže kapiten kazahstanske ekipe Kermenbek Turganbek.

Hiljade navijača gledalo je domaći tim Kazahstana kako pobeđuje najveće rivale (i etničku braću) Kirgistance u finalu, u produžecima.

Ugroženi tradicionalni sport

Jedan od neobičnijih od 21 zvaničnog sporta na Igrama je lov orlovima.

Iskusnom dreseru orlova, poznatom kao berkuči, potrebno je mnogo godina da ukroti i obuči divljeg zlatnog orla (berkut), a zbog troškova i potrebnog vremena to je najugroženiji tradicionalni sport Igara.

Takmičenje se održava u tri kategorije: lov orlovima, jastrebovima i sokolovima.

Sve tri potiču iz Kirgistana, Kazahstana i zapadne Mongolije, gde se lisice, zečevi i vukovi tradicionalno love zimi kada im je krzno najdeblje.

Rvanje na konjima

Rvanje na konjima se organizuje na pesku u areni prečnika 15 metara, a borbe su podeljene u šest težinskih kategorija.

Cilj je srušiti protivnika na zemlju, ali se poeni dobijaju i ako se rival podigne iz sedla ili izgura iz kruga.

Konji se kažnjavaju za ujed.

Na igrama su zastupljene i druge rvačke discipline bez jahanja konja, poznate kao kureši, kuraš ili koreš na turkijskom jeziku.

To su specifični kazahstanski, turski, tatarski, i kirgiski stilovi, a za razliku od mnogih drugih sportova na Igrama, postoje i ženska nadmetanja u većini ovih disciplina.

Oda ratničkoj prošlosti

Streličarstvo (i na zemlji i na konju) je sport koji možda najviše podseća na ratničku prošlost ovih delova Azije.

Vekovima su nenadmašni konjanici iz stepe sa lukovima i strelama bili udarna snaga u osvajanju gradova širom Bliskog istoka i istočne Evrope.

„Krv Džingis-kana teče mojim venama", kaže mongolski streličar Cecegsuren Dorjsuren.

„Kad uzmem luk u ruke, osetim duh mojih predaka".

Rvačka takmičenja za muškarce i žene

Potezanje štapa potiče iz Jakutije - današnja Republika Saha, jedna od nekoliko republika Ruske Federacije u kojoj žive Turkijci, koja je učestvovala na Igrama 2024.

Dva takmičara sede jedan naspram drugog, upiru noge o dasku koja je postavljena između njih, i obojica drže isti štap.

Cilj je oteti štap protivniku ili ga povući na svoju stranu - zamislite decu koja se otimaju oko igračke).

U ovom sportu postoje muška i ženska takmičenja.

Slavljenje nomadske kulture

Svetske nomadske igre su mnogo više od sportskog nadmetanja.

U srcu šest sportskih objekata nalazi se etno-aul (selo na kazahstanskom), u kome su zbirka jurti, zanatske radnje i lokalni restorani, glumci se oblače kao srednjovekovni ratnici, a muzičari izvode drevne narodne pesme.

Na slici iznad, ove žene u tradicionalnoj kazahstanskoj nošnji stoje ispred drveta jabuke, što simbolički predstavlja verovanje da divlja jabuka potiče iz područja oko najvećeg grada i nekadašnje prestonice Kazahstana Almatija, čiji naziv se često prevodi kao 'Bogat jabukama', a ruska verzija imena, Alma Ata, bi mogla da se prevede kao 'Otac (svih) jabuka'.

Narodni pevači, muzika i epska poezija

Jedan od najvećih užitaka posete Svetskim nomadskim igrama je tradicionalna muzika koja se čuje iz koncertnih prostorija i jurti u etno-selu.

Najzanimljiviji kazahstanski izvođači su akimi, pesnici ili pripovedači koji recituju i improvizuju epske pesme i istorijske priče, dok sviraju na dombri (folklorni gudački instrument) i kazahstanskoj lauti.

Muzičari na fotografiji iznad sviraju dombru i harmoniku, koja je nasleđe dugog ruskog uticaja u ovom regionu.

Stari zanati

Pored sporta i muzike, Svetske nomadske igre slave i stare zanate.

Na igrama su zastupljene razne zanatlije, poput vezilja i tkalja, a mnogi nude časove tradicionalnih kazahstanskih ručnih radova.

Bulbul Kapkizi, na slici sa tepihom iz sovjetskog doba sa izvezenim likom Lenjina, vrhunska je tkalja, izrađivačica jurti i etnografkinja koja se usavršava i podučava više od 45 godina.

Etnička Kazahstanka koja je rođena u zapadnoj Mongoliji, preselila se u Kazahstan pre 20 godina nakon što je zemlja stekla nezavisnost, u vreme ogromnih etničkih i ekonomskih promena na području postsovjetske srednje Aziji.

Sjaj prestonice

Ultramoderna arhitektura Astane ne čini se prikladnim domaćinom za proslavu drevne nomadske kulture.

Nomadi tradicionalno ne ostavljaju mnogo arhitektonskog nasleđa, a kazahstanska futuristička prestonica Astana brzo nadoknađuje izgubljeno vreme.

Zbog skupih i modernih građevina, čiji projektanti su zvučna imena, poput britanskog arhitekte Normana Fostera, Astana više liči na Dubai u srednjoj Aziji, iako je smeštena u Evroazijskoj ili Velikoj stepi i druga je najhladnija prestonica na svetu, posle Ulan Batora u Mongoliji.

Pratite nas na Fejsbuku, Tviteru, Instagramu, Jutjubu i Vajberu. Ako imate predlog teme za nas, javite se na [email protected]