“Zavičajna bibliografija požarevačkog kraja 1826-2017" Branke Pražić kao svedok istorije i kulture

Nagrada „Stojan Novaković” se svake godine dodeljuje autoru za objavljeno originalno autorsko delo na srpskom jeziku iz oblasti bibliotečko-informacione delatnosti. Ustanovilo ju je Bibliotekarsko društvo Srbije 1997. godine. Prema rečima Branke Pražić, u pitanju je najviše priznanje ove vrste u Srbiji.

Branka Pražić prva je dobitnica ove nagrade u Braničevskom okrugu.

“Nagrade su, naravno, važne i podsticajne, pogotovo kada se dobiju za nešto u šta ste uložili godine napornog rada – u mom slučaju je istraživanje i pisanje trajalo sedam godina. Narodna biblioteka „Ilija M. Petrović” je matična biblioteka za Braničevski okrug, u njenom zavičajnom fondu se skuplja građa iz celog okruga i, s obzirom na činjenicu da je požarevačka Biblioteka objavila prvu iscrpnu retrospektivnu zavičajnu bibliografiju u Srbiji, verujem da će nagrada „Stojan Novaković” imati značajno mesto kada se ubuduće budu ispisivale stranice njene istorije. Istovremeno, ovakva nagrada je sjajna referenca za sve one koji budu želeli da istražuju literaturu o požarevačkim knjigama, ljudima i događajima”, rekla je Pražić za Boom 93.

Knjiga je objavljena u elektronskom formatu i dostupna je na sajtu Narodne biblioteke “Ilija M. Petrović” Požarevac, a planirano je da se sledeće godine objavi kao štampano izdanje.

Kako kaže Branka Pražić, “Zavičajna bibliografija požarevačkog kraja” zapravo je njena dopunjena doktorska disertacija, odbranjena na Filološkom fakultetu u Beogradu i obuhvata sve zavičajne monografske i serijske publikacije ma gde se one nalazile ili su postojale a nisu sačuvane.

„Bibliografija je, pre svega, složen, stručan posao koji zahteva raznovrsno znanje, kao i naučni pristup izvorima i literaturi koji sadrže podatke o predmetu istraživanja. Zavičajna biblografija je veoma važna vrsta bibliografije. Ona okuplja sve što je objavljeno u jednom  regionu – o ljudima, stvaraocima i stvaralaštvu, o prirodnim, duhovnim i društvenim proizvodima, dela onih autora koji su na neki način vezani za region. Zavičajna bibliografija požarevačkog kraja: 1826-2017 je prva retrospektivna zavičajna bibliografija požarevačkog kraja koja na jednom mestu objedinjuje sve te kriterijume zavičajnosti – literaturu o zavičaju, štamparsko-izdavačku delatnost i stvaralaštvo zavičajnih pisaca u peridu dužem od jednog i po veka“, objašnjava autorka. 

Kako ističe, da je to ogroman posao, svedoči činjenica da knjiga ima oko 1.280 strana, da je popisano gotovo 4.000 bibliografskih jedinica (knjiga) i 257 naslova periodike (časopisa, listova, novina). 

Prema njenim rečima, bibliografiji prethodi obimna studija koja je rezultat proučavanja sveukupne kulturne istorije požarevačkog kraja, razvoja izdavaštva, bibliotekarstva, kulturnih i obrazovnih institucija i važnih istorijskih momenata i kao takva daje odgovore na mnoga pitanja koja se tiču zavičajne istorije i sadašnjosti.  

„Požarevački kraj je gotovo tokom cele svoje istorije bio jedan od nabogatijih, a u pojedinim periodima i najbogatiji region u Srbiji. Sa razvijenom ekonomijom, socijalnim, prosvetnim, kulturnim i političkim prilikama predstavljao je naprednu sredinu u kojoj se stvarala vredna kulturna baština. Sa izdavačkom delatnošću pokrenutom 1875. godine otvaranjem prve štamparije i pokretanjem prvog časopisa iste godine, sa zavičajnim autorima koji stvaraju od prve polovine 19. veka, sa bogatom svakovrsnom građom koja obrađuje teme, ličnosti i događaje zavičajne provinijencije, Požarevac sa okolinom je plodno tle za obimna bibliografska istraživanja“, navodi Branka Pražić. 

Ono što izdvaja kao najizazovniji aspekt rada na bibliografiji jeste istraživanje, traganje za zavičajnim autorima i temama.

„Popis i opis svega čemu sam ušla u trag izvan našeg zavičajnog fonda, knjige i časopisi koji se nalaze u fondovima drugih biblioteka ili na relevantnim digitalnim platformama je, uslovno rečeno, lakši deo posla. Najvažnije je i, možda, najteže čvrsto odrediti kriterijume koje ćete uspostaviti pri odabiru građe i ostati dosledni. To se najviše odnosi na zavičajne autore. Pod zavičajnim autorima se ne podrazumevaju samo oni koji su rođeni u određenom kraju, u ovom slučaju, požarevačkom. Zavičajni autori su ljudi koji su pored rođenja, vezani za naš kraj životom (duže ili kraće), radom, a ja sam smatrala da je i školovanje u požarevačkim srednjim školama poput Gimnazije i Zemljodelsko-šumarske škole validan kriterijum za zavičajno autorstvo jer su mnogi učenici ovih škola intelektualno i duhovno stasavali upravo tokom školovanja i kasnije ostavili dubok trag u istoriji ne samo našeg kraja nego i Srbije u celini“, objašnjava autorka. 

Kako dalje navodi, u  zavičajnoj bibliografiji, kao autori ili kao tema publikacije, zastupljene su mnoge značajne ličnosti koje su u požarevačkom kraju rođene ili su u njemu živele, kao i lokalni stvaraoci koji nisu poznati široj javnosti. 

„Sa bibliografskog stanovišta, činjenica da li je neko ime manje ili više poznato, da li je autor svojim delom nadrastao svoju sredinu ili nije, nema značaja. Poslednjih godina svedočimo ogromnoj ekspanziji u izadavštvu a  veoma je  raširena i praksa „samizdata”. Književna scena, ne samo požarevačkog kraja, preplavljena je publikacijama koje nisu prošle ozbiljnu recenziju izdavačke kuće, ali takvo stvaralaštvo nije predmet razmatranja kvaliteta koje bibliograf sebi može dozvoliti. Sve o čemu postoji saznanje da ispunjava jedan ili više kriterijuma zavičajnosti uvrstila sam u knjigu. Bibliograf nema pravo na lični ukus i stav, u estetskom, političkom ili bilo kom drugom smislu“, ističe Pražić. 

Najviše istraživanja je, kako kaže, zahtevalo popisivanje literature o zavičaju. 

„Požarevački kraj sa svojim specifičnostima, istorijom, mestima, događajima, običajima, daje obilje građe – od najstarijih arheoloških nalaza, preko antičkih lokaliteta, srednjevekovnog Braničeva, Požarevačkog mira, Srpske revolucije, uloge kneza Miloša u razvoju požarevačkog kraja, stvaranja institucija, razvoja kulture i  prosvete, društvenih i ekonomskih promena, materijalne i nematerijalne baštine, etnografskih specifičnosti Zvižda i Homolja, crkava i manastira, sela i selišta, do savremenog doba, informatičke ere i digitalizacije, stvarao se i širio korpus zavičajnih tema koje je trebalo otkriti i popisati“, navodi Pražić. 

Od broja bibliografskih jedinica i naslova periodika, prema rečima autorke, važnije je da li će Zavičajna bibliografija požarevačkog kraja: 1826–2017. pružati koristan uvid u duh i stvaralaštvo jedne sredine

“Verujem da će požarevačka javnost, i ne samo ona, otkriti neke vrlo zanimljive činjenice i ličnosti do sada malo ili nedovoljno poznate. Recimo, da je u Požarevcu radio kao okružni fizikus dr Aćim Medović, prvi predsednik Srpskog lekarskog društva; u Zemljodelsko-šumarskoj školi je predavao dr Đorđe Radić, prvi doktor poljoprivrednih nauka u Srbiji, da je tu školu pohađao naš najveći vajar Đorđe Jovanović, autor monumentalnog spomenika knjazu Milošu u Požarevcu; da je general, književnik i akademik Jovan Dragašević bio inicijator osnivanja Vojnog arhiva u Beogradu;  da je učenik Požarevačke gimnazije bio Nikola Nestorović, arhitekta, profesor na Beogradskom univerzitetu, projektant mnogih značajnih zgrada u Beogradu, između ostalih, zgrade Karnegijeve zadužbine (Univerzitetska biblioteka) kao i  Živojin Đorđević, jedan od osnivača Medicinskog fakulteta, član Srpske kraljevske akademije... i mnogi drugi“, navodi Pražić. 

Neke od zanimljivih činjenica koje je izdvojila jesu i da je u Požarevcu prvi zavod u Srbiji za gluvonemu decu otvorio Veljko Ramadanović, koji je osmislio srpsku verziju Brajeve azbuke;  da je legendarni komandant Gvozdenog puka Milivoje Brka Stojanović rođeni Požarevljanin i da je njemu kompozitor Stanislav Binički posvetio Marš na Drinu;  da je autor teksta pesma Kreće se lađa Francuska Požarevljanin, pešadijski pukovnik Branislav Milosavljević, a izvorni naslov pesme je „Izgnanici”; da je u Požarevcu radio kao profesor muzike i horovođa Pevačkog  društva češki kompozitor Vojteh Šistek koji je, između ostalog, komponovao Marš kostolačkih rudara i posvetio ga Đorđu Vajfertu; da je  Radoje Domanović u Štampariji Mihaila Kostića štampao svoje prve dve zbirke pripovedaka 1899. godine.

„Mislim da u našoj sredini ne postoji svest o tome koliki je značaj Požarevca i njegove okoline u kulturnoj i društvenoj istoriji Srbije i nadam se da će kroz ovu bibliografiju Požarevljani spoznati da i te kako imaju čime da se ponose. Istovremeno, nadam se da će ona biti podsticaj budućim istraživačima da nastave rad na prikupljanju i sistematizovanju podataka kako bi zavičajna bibliografija požarevačkog kraja dostigla još viši stepen iscrpnosti informativnosti“, zaključuje Branka Pražić.