Preminuo nobelovac Mario Vargas Ljosa

Preminuo je u rodnom Peruu, a bio je izuzetna ličnost latinoameričke književnosti i kulture, koji se retko kada klonio kontroverzi, piše BBC.

Sa više od 50 dela iza sebe, od kojih su mnoga prevedena na brojne jezike, Vargas Ljosa je dobio Nobelovu nagradu za književnost 2010. godine, kada su ga članovi žirija nazvali „božanski nadarenim pripovedačem“. Njegovi prikazi autoritarizma, nasilja i mačizma, ispunjeni bogatim jezikom i slikovitošću, učinili su ga zvezdom latinoameričkog književnog Buma — pokreta koji je globalno skrenuo pažnju na ovaj kontinent.

Isprva naklonjen levičarskim idejama, kasnije se razočarao u revolucionarne pokrete Latinske Amerike, te se 1990. kandidovao za predsednika Perua kao predstavnik jedne stranke centra-desnice, ali bez uspeha.

Vargas Ljosa je rođen 1936. godine u porodici srednje klase u Arekipi, na jugu Perua. Nakon što su mu se roditelji razdvojili dok je bio beba, preselio se sa pradedom i prabakom u Kočabambu u Boliviji. Vratio se u Peru sa deset godina, a već sa šesnaest napisao je svoju prvu dramu *Bekstvo Inka*. Diplomirao je na Univerzitetu u Limi, studirao u Španiji, a potom se preselio u Pariz.

Njegov prvi roman, Vreme heroja, predstavljao je optužbu za korupciju i zlostavljanje u peruanskoj vojnoj školi. Napisao ga je u vreme kada je vojska u zemlji imala veliku političku i društvenu moć, a objavljen je 1962. godine.

Snažne i preteće slike iz romana osudili su brojni peruanski generali. Jedan ga je čak optužio da ima „izopačen um“.

Roman je bio inspirisan njegovim tinejdžerskim danima u Vojnoj akademiji Leoncio Prado, koju je 1990. godine opisao kao „izuzetno traumatično iskustvo“. Dve godine provedene tamo navele su ga da na svoju zemlju gleda kao na „nasilno društvo, puno gorčine, sastavljeno od socijalnih, kulturnih i rasnih frakcija u potpunoj suprotnosti“. Vargas Ljosa je tvrdio da je škola spalila 1.000 primeraka romana u svom dvorištu.

Njegov eksperimentalni drugi roman, Zelena kuća (1966), smešten je u peruansku pustinju i džunglu, i prikazuje savez svodnika, misionara i vojnika okupljenih oko javne kuće.

Ova dva romana pomogla su utemeljenju latinoameričkog književnog Buma tokom 1960-ih i 1970-ih godina. Taj pokret bio je karakterisan eksperimentalnim i izričito političkim delima koja su odražavala kontinent u previranju.

Vodeći autori tog pokreta — među kojima i kolumbijski pisac i povremeni rival Vargasa Ljose, Gabrijel Garsija Markes, poznat po stilu magičnog realizma — postali su poznati širom sveta.

Poznato je da su dvojica pisaca prestala da razgovaraju nakon što je Vargas Ljosa udario Garsiju Markesa pesnicom u lice u jednom bioskopu u Meksiku 1976. godine. Različite su verzije o tome zbog čega je došlo do incidenta.

Prijatelji Garsije Markesa tvrdili su da je spor nastao zbog prijateljstva Markesa i tadašnje Vargas Ljosine supruge, Patrisije, dok je Vargas Ljosa rekao studentima na univerzitetu u Madridu 2017. godine da je sukob zapravo bio zbog njihovih suprotstavljenih stavova o Kubi i njenom komunističkom vođi, Fidelu Kastru.

Pomirili su se 2007. godine, a tri godine kasnije, 2010, Vargas Ljosa je dobio Nobelovu nagradu — prvi južnoamerički pisac koji je dobio to priznanje nakon što je Markes nagrađen 1982. godine.

Veći deo stvaralaštva Vargasa Ljose neraskidivo je povezan sa nestabilnošću i nasiljem u delovima Latinske Amerike tokom druge polovine 20. veka, kada je region prolazio kroz talase revolucija i vojnih režima.