Vodenice Bistrice među 11 najugroženijih lokaliteta nasleđa

Povodom desetogodišnjice Programa 7 najugroženijih, koja se obeležava u 2023. godini, Evropa Nostra, evropski glas civilnog društva posvećenog kulturnoj i prirodnoj baštini, i Institut Evropske investicione banke objavili su spisak od 11 najugroženijih lokaliteta kulturne baštine u Evropi koji su ušli u uži izbor za ovogodišnje izdanje programa. Među najugroženijim lokalitetima nalaze se i Vodenice Bistrice.

Međunarodnu savetodavnu komisiju činili su stručnjaci za istoriju, arheologiju, arhitekturu, konzervaciju, analizu projekata i finansije.

Izbor je zavisio od više faktora, a to su:

• značaj nasleđa i kulturne vrednosti svakog od lokaliteta i  ozbiljna opasnost sa kojom se oni danas suočavaju,
• nivo angažovanja lokalnih zajednica i posvećenost javnih i privatnih aktera spasavanju ovih lokacija i
• potencijal ovih lokacija da deluju kao katalizator održivog razvoja i kao alat za promovisanje mira i dijaloga u svojim lokalitetima i širim regionima.

Bistričke vodenice nalaze se u selu Bistrica duž brze planinske reke Bistrice kod Petrovca na Mlavi. Vodenice su nastale u periodu između 19. i sredine 20. veka. Predstavljaju kompleks mlinova za mlevenje žita i valjanje sukna. Nekada ih je bilo 25, a sačuvano je svega njih osam, koje su i danas u funkciji. Osim vodenica, sačuvana je i valjavica, koja je služila za obradu platna nakon tkanja. Arhitektura ovih vodenica predstavlja tradicionalne karakeristike balkanskih ruralnih struktura –male i drvene konstrukcije. Ovaj kulturno-istorijski kompleks vodenica proglašen 1986. godine proglašen je spomenikom kulture.

Kukuruzno i pšenično brašno proizvedeno u ovim vodenicama zadržava kvalitet jer se ne vade klice, ne pere se i ne ljušti se – melje se celo zrno bilo koje žitarice.

Razvoj industrije i tehnologije uticao je da se ovakav vid proizvodnje žita zameni savremenijim. Vodenice su napuštene i izložene različitim vremenskim uslovima, zbog čega postoji opasnost da budu urušene.

Ipak, vlasnici vodenica odlučili su da obnavljaju svoje vodenice i osnovali su udruženje građana pod nazivom „Društvo vodeničara i pomeljara Bistrica”, čiji su ciljevi očuvanje etno stila gradnje, zaštita dobara i spomeničke vrednosti, očuvanje tradicionalne proizvodnje zdrave hrane i u tom smislu očuvanje stare srpske tradicije i starih zanata, sa posebnom pažnjom na obnovi i rekonstrukciji starih vodenica i valjarica na prostoru Srbije i negovanju i očuvanju vodeničarskog zanata; zalaganje za razvoj seoskog turizma i za korišćenje čiste i obnovljene energije.

Od zaborava ovu delatnost čuva i manifestacija „Dani vodeničara i pomeljara”, koja se svake godine obeležava na praznik Mali Uskrs, sedam dana nakon Uskrsa. Na manifestaciji promoviše se vodenički zanat, ali i tradicionalna hrana ovog kraja. Manifestaciju prate i takmičenja za najboljeg vodeničara, najuređeniju vodenicu, najbržeg takmičara u krunjenju kukuruza i najlepšu pomeljarku, kao i kulturno-umetnički program folkornih ansambala u porti bistričke crkve, koja je posvećena caru Konstantinu i carici Jeleni.

Lokalna zajednica, uz podršku  opštinskog Zavičajnog muzeja i „Udruženja vodeničara i pomeljara” iz Bistrice, a u saradnji sa Turističkom organizacijom opštine Petrovac na Mlavi, kandidovala je ovaj lokalitet za Program „7  Najugroženijih”  2023. godine, što je podržala i Evropa Nostra Srbija. Cilj nominacije je rehabilitacija kompleksa vodenica i uvrštavanje u plan održivog turizma Etno sela Bistrica.

Lista lokaliteta koji budu izabrani kao najugroženiji lokaliteti nasleđa u Evropi za 2023. godinu biće predstavljeni u aprilu.