Koliko nas je koja vlast zadužila?

Javni dug nastaje zaduživanjem države radi finansiranja fiskalnog deficita, odnosno jaza između veće javne potrošnje i nižih javnih prihoda. Osim toga, (indirektni) javni dug nastaje i po osnovu garancija koje država izdaje za zaduživanje na tržištu subjekata koji nisu deo opšte države, kao što su javna preduzeća.

Visina i dinamika javnog duga su neka od centralnih pitanja u akademskim i širim javnim diskusijama, na osnovu kojih se donosi ocena o kvalitetu ekonomske odnosno fiskalne politike piše Nova ekonomija.

Javni dug Srbije nešto veći nego u zemljama CIE

Javni dug se meri u nominalnom novčanom iznosu, kao i u relativnom iznosu, kao odnos nominalnog duga i BDP-a, jer od veličine ekonomije zavisi njena kreditna sposobnost. Javni dug Srbije je krajem 2021. godine iznosio 30,1 milijardu evra, odnosno oko 56,5% BDP-a.

Iako relativno niži nego u razvijenim evropskim zemljama, javni dug Srbije je nešto veći nego u zemljama Centralne i Istočne Evrope, koje su istovremeno i osetno razvijenije od Srbije. Shodno nivou razvijenosti, javni dug Srbije se smatra umereno visokim.

Iako Srbija ne spada u visoko zadužene zemlje, javni dug Srbije je u nominalnom iznosu više nego duplo, odnosno za oko 16 milijardi evra, veći u odnosu na 2000. godinu. Ipak, u tom periodu nominalnu bruto domaći proizvod (BDP) je porastao za oko 3,7 puta, tako da je odnos javnog duga i BDP-a znatno smanjen. Dinamika javnog duga u prethodne dve decenije bila je pod uticajem većeg broja faktora od kojih su najznačajniji fiskalna politika vlade, te kretanje kursa i inflacije.

U prethodne dve decenije u Srbiji je bilo 10 različitih Vlada, pri čemu se prema prevlađujućoj strukturi vladajuće koalicije ceo period može podeliti na pet razdoblja: DOS (2001-2004), DSS-G17-SPS (2004-2007), DSS-DS-G17 (2007-2008), DS-SPS (2008-2012) i SNS-SPS (2012-do danas).

Potrebno je imati u vidu da su mandati vlada počinjali i završavali se tokom godine, a ne na samom početku ili kraju iste, tako da je ova podela na godišnje periode u tom smislu aproksimativna. Stoga bi za ocenu doprinosa pojedinačnih Vlada dinamici javnog duga opravdano bilo u obzir uzimati prosečan nivo duga na kraju godine u kojoj je Vladi započeo mandat i na kraju prethodne godine.

Trendovi u poslednje dve decenije

Kada je reč o kretanju javnog duga Srbije, prethodne dve decenije se mogu podeliti na četiri perioda: period pada javnog duga (2000-2008), period snažnog rasta javnog duga (2009-2014), period stabilizacije i smanjenja nivoa duga (2015-2019) i period njegovog ponovnog rasta (2020-2021).

U periodu od 2000. do 2008. godine i nominalni i relativni nivo javnog duga Srbije su znatno opali, usled otpisa velikog dela duga prema inostranim poveriocima, relativno niskog fiskalnog deficita koji je u ovom periodu u proseku iznosio oko 1% BDP-a i delimično bio finansiran prihodima od privatizacije, te snažnog rasta privrede.

Nakon toga, u periodu od 2009. do 2015. godine došlo je do snažnog rasta javnog duga (za oko 16 milijardi evra odnosno za oko 39% BDP-a), usled velikog rasta javnih rashoda po osnovu ekonomski neutemeljenog povećanja penzija 2008. godine i sprovođenje drugih mera fiskalne politike (npr. fiskalna decentralizacija prihoda bez prenosa nadležnosti na opštine i gradove 2011. godine), te usled slabije naplate javnih prihoda uzrokovanog padom BDP-a tokom Svetske ekonomske krize 2009, krize evrozone 2012. godine i poplava 2014. godine, kao i rastom sive ekonomije u tom periodu.

U ovom periodu značajan uticaj na rast ukupnog javnog duga imalo je i loše poslovanje javnih preduzeća (pre svega Srbijagasa), usled čega je država izdavala garancije za njihovo zaduživanje radi finansiranja tekućih obaveza, što je uticalo da ukupan indirektni dug poraste sa oko 930 miliona evra 2008. godine na preko 2,8 milijardi evra 2013. godine, tako da je tada indirektni dug činio čak 14% ukupnog javnog duga.

U relativnom iznosu ukupan javni dug Srbije je 2015. godine dostigao svoj maksimum od 70% BDP-a, nakon čega je započeo period njegovog pada, pre svega usled uspešnog sprovođenja programa fiskalne konsolidacije. U periodu od 2015. do 2019. godine Srbija je vodila politiku niskog fiskalnog deficita odnosno fiskalnog suficita, što je uticalo na pad javnog duga i u nominalnom iznosu, dok su stabilan kurs dinara uz umerenu inflaciju i umeren realan rast privrede uticali na osetan pad relativnog nivoa javnog duga, na 51,9% BDP-a krajem 2019. godine.

Opširnije možete pročitati OVDE