Koliko zagađenje utiče na oštećenje ozonskog omota

Naučnici su još sedamdesetih godina prošlog veka otkrili da je najveće oštećenje ozonskog omotača u oblasti iznad Antarktika, Južnog pola. Ova promena u ozonskom omotaču označena je kao „ozonska rupa“. Industrijsko zagađenje je označeno kao glavni krivac stanjivanja ozonskog omotača.

Protokol iz Montreala, koji je potpisan 16 septembra 1987. i stupio na snagu 1989. godine, međunarodni je sporazum koji predviđa postepeni prekid proizvodnje materija štetnih po ozonski omotač. Montrealski protokol je pooštren dvema revizijama, 1990. u Londonu i 1992. u Kopenhagenu.

Montrealski protokol se odnosi na supstance koje uništavaju ozonski omotač, a predstavlja, ključni međunarodni sporazum o zaštiti stratosfernog ozonskog omotača.

Montrealski protokol obavezuje države potpisnice da proizvodnju i potrošnju supstanci koje uništavaju stratosferni ozon, kao što su to hlorofluorougljenici, haloni, ugljentetrahlorid i metilhloroform postepeno isključe iz upotrebe do 2000. godine (metilhloroform do 2005).

Naučna ispitivanja i merenja su pokazala da pomenuta jedinjenja uništavaju stratosferni ozon koji nas inače štiti od vrlo opasnog UV zračenja koje potiče sa Sunca.

Danas Montrealski protokol broji 197 zemalja potpisnica i predstavlja najšire prihvaćen sporazum u istoriji Ujedinjenih Nacija. Od 197 zemalja potpisnica, 146 su zemlje u razvoju i nerazvijene zemlje, i one su obuhvaćene članom 5. Protokola koji im ostavlja rok od deset godina da potpuno ukinu potrošnju štetnih materija jer nisu u mogućnosti da to ukinu u kratkom vremenskom periodu.

Oštećenja ozonskog omotača

Najčešći uzroci oštećenja ozonskog omotača su emisije supstanci, koje u različitim kombinacijama sadrže hemijske elemente hlor, fluor, brom, ugljenik i vodonik, poznatije pod nazivom supstance koje oštećuju ozonski omotač.

Pored freona (CFC-a i HCFC-a) i halona, tu se još ubrajaju ugljen tetrahlorid, metil bromid, metil hloroform i bromohlorometan. Ove supstance imaju široku primjenu kao rashladna sredstva u frižiderima, zamrzivačima i drugim rashladnim uređajima, klima-uređajima i toplotnim pumpama, aerosol raspršivačima, sredstvima za stvaranje pene, sredstvima za čišćenje i aparatima za gašenje požara.

Supstance koje oštećuju ozon se razgrađuju pod uticajem kratkotalasnog zračenja Sunca, uzrokujući oslobađanje hlora i broma. Ovi gasovi negativno utiču na ozon jer katalitički djeluju na hemijske reakcije koje ga uništavaju.

U Braničevskom okrugu i u Smederevu, zagađenje vazduha predstavlja ozbiljan problem koji neposredno utiče na kvalitet života građana.

Kako bismo razumeli stvarne razmere ovog problema, nedavno smo razgovarali sa Milenkom Jovanovićem, bivšim načelnikom Agencije za zaštitu životne sredine. Jovanović nam je pružio uvid u izazove s kojima se suočava Srbija u borbi protiv aerozagađenja.

Ozonska rupa

Ozonska rupa je naziv koji se koristi da označi vrstu promene u visokim i razređenim slojevima atmosfere gde je prirodno značajno prisustvo molekula ozona (alotropske modifikacije kiseonika). Ozonska rupa je mesto u atmosferi gde je došlo do smanjenja ili čak i nestajanja ozona iz ovog sloja.

Usled prevelike upotrebe freona (hemikalija koje su se ranije često koristile kao potisni gas, npr. u dezodoransima i lakovima za kosu, ili kao rashladni materijali frižiderima i klima-uređajima), halona (upotrebljava se kao sredstvo za gašenje požara u protivpožarnim uređajima) danas dolazi do oslobađanja ovih gasova u atmosferu, uključujući i visoke slojeve. Kada se nađu u visokim slojevima ovi gasovi se pod uticajem ultraljubičastog zračenja oslobađaju hlor koji izaziva oštećenja ozonskog omotača odnosno razlaganje na obične molekule kiseonika. Usled slabijeg efekta filtriranja to dovodi do jačeg Sunčevog ultraljubičastog zračenja štetnog za zdravlje ljudi, a koje može izazvati različita oštećenja oka, slabljenje imunološkog imuniteta, pa čak i rak kože. Povećano ultraljubičasto zračenje nepovoljno deluje na kompletan živi svet na Zemlji, i životinje i biljke. Povećanje intenziteta Sunčevog zračenja dovodi i do globalnog zagrevanja.

Ozonski sloj se može oporaviti ako se prestanu upotrebljavati stvari koje ga oštećuju. Zbog toga je, u poslednjih godina, u većini zemalja ograničena upotreba tih hemikalija, i one su zamenjene drugim hemikalijama koje su po prirodi manje štetne, prenosi Wikipedija.