Očuvanje ugroženog zanata: U Bistrici se i dalje proizvodi brašno sa kamena (FOTO+VIDEO)

Vodeničar Milorad Stević za Boom 93 govorio je o tome koliko dugo se on bavi vodeničarskim zanatom, kako se dobija brašno u vodenicama, kao i o tome ima li mladih na koje bi ovaj zanat mogao da prenese.

Vodenice su nastale u periodu između 19. i sredine 20. veka, a pojedine su i starije. Nekada ih je bilo 25, a sačuvano je svega devet vodenica, od kojih je osam u funkciji. Najugroženija je Velika vodenica. Arhitektura ovih vodenica predstavlja tradicionalne karakteristike balkanskih ruralnih struktura – to su male i drvene konstrukcije.

Osim vodenice, sačuvana je i valjavica, koja je služila za obradu platna nakon tkanja.

Vlasnici vodenica, koji su odlučili da obnavljaju svoje vodenice i neguju vodeničarski zanat, osnovali su udruženje građana pod nazivom „Društvo vodeničara i pomeljara Bistrica”.

Razgovarali smo sa predsednicom Društva Goricom Marinković, koja nam je govorila o istorijatu vodenica, o tome zbog čega je kvalitet brašna nastalog u ovim vodenicama bolji od industrijskog, o valjavici, kao i aktivnostima „Društvo vodeničara i pomeljara Bistrica”.

Regionalni zavod za zaštitu spomenika kulture Smederevo 1982. godine proglasio je valjavicu spomenikom kulture.

„Za razliku od drugih vodenica i valjavica u Bistrici koje se nalaze u samom naselju i imaju jednu prostoriju, ova valjavica ima dve prostorije. U jednoj se stanovalo u vreme rada na obradi sukna, a u drugoj se nalaze stupe za obradu materijala. Ovaj drugi deo je od drvenih talpi. U njemu se nalazi kazan za grejanje vode, sanduk, stupe i maljevi. Maljevi su sistemom poluga povezani sa spoljašnjim velikim drvenim točkom. Dotok vode iz jaza u kome je voda bila na visini od oko 3 m u odnosu na točak, regulisan je iznutra jednom polugom na čijem se kraju nalazi lopatica, kojom se otvara i zatvara voda”, navodi se na sajtu Regionalnog zavoda.

Gorica Marinković objasnila nam je kako je valjavica nekada radila.

„Valjavica je nekada zapravo bila tekstilna fabrika. Tu se navijalo platno, tj. grubno tkano – sukno. Sukno je bilo od vune, bilo je od lana, od konoplje, ali sve grubo tkano. Žene su to upredale, pa je grubo tkano, pa se onda to navije na jedan deo. Tu mora da se navije 100m da bi valjavica mogla da se pusti u pogon. Onda prolazi kroz kazane koji imaju toplu vodu, vrelu, hladnu vodu, koji imaju lopate koje čine to platno, ubijaju, ravnjaju i na kraju izađe gotov proizvod, i od toga su se šile pantalone ili košulje. Ljudi su živeli na zdrav način i imali su kvalitetne lanene, suknene, prirodne materijale. Danas, i ako kaže 100% pamuk, mi nismo sigurni da tu ne postoji sintetika”, rekla je Marinković.

Regionalni zavod za zaštitu spomenika kulture Smederevo proglasio je deo sela Bistrica prostornom kulturno-istorijskom celinom od velikog značaja. Tom delu pripada i kompleks vodenica, kao i valjavica.

Vodenice Bistrice svrstane su na listu 7 najugroženijih lokaliteta nasleđa u Evropi za 2023. godinu. Program „7 Najugroženijih” pokrenut je u januaru 2013. godine od strane Evropa Nostre u saradnji sa Institutom Evropske investicione banke kao suosnivačem i Savetom Evropske razvojne banke kao pridruženim partnerom. Ove godine obeležava desetogodišnjicu postojanja.

Za Program „7 Najugroženijih” 2023. godine lokalitet je kandidovala lokalna zajednica, uz podršku opštinskog Zavičajnog muzeja i „Društva vodeničara i pomeljara“ iz Bistrice, u saradnji sa Turističkom organizacijom opštine Petrovac na Mlavi i uz podršku Evropa Nostre Srbija.

O projektu i razlogu zbog koga su vodenice ugrožene za Boom 93 govorila je Vedrana Lazarević iz Turističke organizacije Petrovac na Mlavi.

Svake godine u Bistrici (na dan malog Uskrsa) u kulturno-istorijskom kompleksu vodenica održava se manifestacija „Sabor vodeničara i pomeljara”. Tokom ove manifestacije posetioci mogu probati i kupiti bistričko brašno nastalo u vodenicama, sir, med, rakiju i druge tradicionalne proizvode.

„Na Saboru vodeničara i pomeljara, turisti na veoma aktivan način, obilaskom od prve do zadnje vodenice mogu da se upoznaju sa životom vodeničara, sa tradicijom, sa ovim čuvarima prirode, sa pretečama prehrambene industrije i, naravno, sa jednom valjavicom, za koju možemo reći da je preteča modne industrije”, rekla je Vedrana Lazarević.

Brašno sa vodenica se pakuje, prodaje i distribuira. Može se kupiti na Saboru vodeničara i pomeljara, kod vodeničara, kao i u crkvi Svetog cara Konstantina i carice Jelene u Bistrici.

„Jedna od osnovnih suština razvoja turizma na određenoj teritoriji je i da lokalna zajednica od toga ima koristi – da ostvaruje primarne ili dodatne prihode. Ono što je jako dobro u opštini Petrovac na Mlavi je da su lokalna zajednica, kao i opštinske institucije, izuzetno zainteresovane za ovu privrednu granu, te nam se zadnjih godina stalno povećava i broj kategorisanih seoskih domaćinstava, te tako za svaku ciljnu grupu imamo odgovarajući smeštaj, i taj smeštaj je u velikoj meri popunjen u toku godine, posebno u prolećnim i letnjim mesecima”, navela je Lazarević.

Osim Bistrice, zainteresovani mogu obići i selo Ždrelo, koje je u toku protekle godine proglašeno za jedno od tri najlepša turistička sela u Srbiji, kao i niz manifestacija koje se dešavaju u toku godine, o kojima se mogu informisati na sajtu Turističke organizacije Petrovac na Mlavi.

Projekat „Supermarket kulture”, koji podržava Gradsko veće Grada Požarevca, a čiji je deo i ovaj tekst, ima za cilj da afirmiše kulturne vrednosti i stvaralaštvo, da predstavlja stvaraoce i umetnike, ali i da obrađuje ključne teme od značaja za položaj kulture i umetnosti u društvu i našoj lokalnoj zajednici, da pruži podršku i istakne važnost kulturne politike za budućnost našeg društva. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.