Kneginja Milica: Od vladarke i monahinje do diplomatkinje

U jednom od najsloženijih istorijskih perioda srpske srednjovekovne države krajem 14. veka, prožetog velikim unutrašnjim i spoljnopolitičkim nestabilnostima, vladala je žena.

Govorili su da je mudra, hrabra, spretna, staložena, pomirljiva i visprena.

Potomak je velike dinastije Nemanjića i supruga kneza Lazara Hrebeljanovića koji je poginuo tokom Kosovskog boja 1389. godine.

Kneginja Milica je preuzela na sebe teret da se stara o državi i sinovima kao svetovna vladarka, a potom i kao monahinja Jevgenija.

Iako su se i druge srpske vladarke bavile nekom vrstom diplomatske delatnosti, kneginja Milica se smatra prvom ženom u diplomatiji, jer je lično pregovarala sa tadašnjim velikanima.

Predvodila je najznačajnije diplomatske poslove, među kojima i rizične misije u pratnji čuvene monahinje Jefimije, objašnjava Marko Šuica, profesor istorije na beogradskom Filozofskom fakultetu.

„Bez muža i vladarskog iskustva, sa maloletnim naslednikom i pod pritiskom regionalnih sila toga doba, njena sposobnost da preuzme odgovornosti i suoči se sa različitim izazovima, načinili su je jednom od najznačajnijih ličnosti srpske istorije", dodaje autor knjige Milica - kneginja nemirnog doba za BBC na srpskom.

Nemirno doba

U srednjovekovnom društvu žene su bile u senci muževa vladara i retko su imale formalnu političku moć, posebno u međunarodnim odnosima, kaže istoričar Šuica.

Spletom istorijskih okolnosti, kneginja Milica se našla u ulozi političarke i za pregovaračkim, muškim stolom.

Rođena je 1335. kao ćerka kneza Vratka Nemanjića, potomka Vukana, prvog sina Stefana Nemanje.

Sa 18 godina se udaje za kneza Lazara Hrebeljanovića, sa kojim je imala pet ćerki i tri sina.

Slabljenjem i nestankom Srpskog carstva (1371.) država Nemanjića se raspala na veći broj manjih oblasti kojima su vladali srpski velikaši.

Jednom od tih oblasti, Moravskom Srbijom, gospodario je upravo njen suprug knez Lazar koji je, uz podršku Srpske crkve, trebalo da postane nosilac legitimiteta Nemanjića, objašnjava Šuica.

• Stana Tomašević, prva jugoslovenska ambasadorka i partizanka čiji je osmeh obišao Evropu
• Trnovit put Ksenije Atanasijević - prve žene s titulom doktora nauka u Srbiji
• Maga Magazinović, pionirka koja je upornošću i igrom otvarala vrata ostalim ženama

Posle pogibije kneza Lazara u Kosovskoj bici 1389, vladarsku ulogu i brigu o njegovom državnom nasleđu, preuzela je upravo kneginja Milica, jer je sin Stefan predodređen za prestolonaslednika, imao tek 12 godina.

Taj period obeležila su osmanlijska (turska) osvajanja Balkanskog poluostrva, želja Kraljevine Ugarske (sa severa) da uspostavi dominaciju nad delovima srpske i bosanske države, nestabilni odnosi među srpskim gospodarima i promene međusobnih savezništava, objašnjava Šuica.

„Kneginja Milica je bila u samom središtu tih previranja, ne kao pasivni svedok, već kao ključni akter najvažnijih događaja.

„Miličina diplomatska delatnost bila je razgranata i obuhvatala je kontakte sa osmanskim dvorom i vladarima, Dubrovnikom, ali i sa svetogorskim, srpskim manastirima i monasima", dodaje.

Pred Milicom nije bilo mnogo političkih izbora.

Uz podršku vrha Srpske crkve i dela vlastele Moravske Srbije, odlučila je da stupi u vazalni - potčinjeni odnos sa Osmanskim carstvom, što je obezbedilo preduslove za opstanak i unutrašnju stabilizaciju prilika u državi, objašnjava istoričar.

„Takva odluka je posledica međusobnih sukoba srpske vlastele, pritisaka Kraljevine Ugarske (sa severa) i političkih aspiracija njenog zeta Vuka Brankovića.

„Istovremeno, ona je sledila bračnu diplomatiju kneza Lazara, pa je najmlađu ćerku Oliveru udala za osmanskog vladara Bajazita Prvog, čime je ojačala položaj države", ukazuje profesor.

Kada je Stefan Lazarević postao punoletan, kneginja Milica se zamonašila.

Dobila je crkevno ime Jevgenija, ali je nastavila da aktivno učestvuje u političkom, diplomatskom, duhovnom i kulturnom životu države Lazarevića.

Pogledajte video o spomeniku despotu Stefanu Lazareviću u Beogradu

Diplomatski megdan sa Turcima

Diplomatske veštine kneginje Milice posebno su došle do izražaja u aprilu 1398. godine, kada se uputila na daleki put kod sultana Bajazita da bi opravdala sina Stefana.

Optuživali su ga da je neverni vazal i da se priklanja Ugrima, što bi imalo velike posledice, kaže Svetlana Tomin, profesorka srednjovekovne književnosti sa novosadskog Filozofskog fakulteta.

Da je misija kneginje Milice, tada već monahinje Jevgenije, bila uspešna, govori to da je Stefan Lazarević otišao kod Bajazita nekoliko meseci kasnije i povratio njegovu naklonost.

Milica je imala posredničku ulogu i u mirenju sina Stefana i Bajazitovog naslednika - Sulejmana Prvog, koji je na presto Osmanskog carstva došao 1420.

Osmansko carstvo se tada prostiralo na tri kontinenta - Evropu, Aziju i Afriku i važilo je za jednu od najjačih vojnih i političkih sila na svetu.

„Hrabra žena, mudra kao Odisej (lik iz istoimenog epa antičkog pisca Homera) prevazilazila je mnoge izabrane matere (monahinje) i znala svetske (stvari) u kojima je bilo teško snaći se", zapisao je Konstantin Filozof, pisac Žitija Stefana Lazarevića.

• Julijin svet - kako su žene sa Balkana živele u antičko doba
• Jovan Vladimir: Da li misteriozni vladar približava ili udaljava narode na Balkanu
• Psihobiografija najmoćnijeg srpskog srednjevekovnog vladara - kakav je u duši bio Dušan Silni

Slavna, milostiva, pomirljiva

O njenoj ulozi u politici govori i način na koji su joj se Dubrovčani obraćali u pismima koje je sa njima razmenjivala, priča Tomin, autorka Knjigoljubive žene srpskog srednjeg veka.

„Odnosili su se prema njoj kao savladarki, glavi porodice i davali su joj prvenstvo u obraćanju - prvo bi se njoj obratili, pa tek onda sinu Stefanu", dodaje.

Posle pada Rimskog carstva u petom veku, Dubrovnikom je u narednih 400 godina vladalo Vizantijsko casrtvo, piše enciklopedija Britanika.

Dubrovnik je uspevao da odoleva stranim silama, ali je početkom 14. veka priznao mletačku vlast, zadržavši deo nezavisnosti.

Kneginja Milica je pokušavala da održi dobre odnose sa ovom malom teritorijom na obali Jadranskog mora, pre svega u domenu trgovine.

„Ona beše od slavnih i prvih, proističući iz korena svetog Nemanje, ne zaostajući za dobrom prirodom supruga svog.

„Dobrim vrlinama ukrašena, slavna, milostiva, milosrdna, pomirljiva i svakim dobrim svojstvom ispunjenaˮ, citira profesorka Tomin odlomak iz Slova o Svetom knezu Lazaru, patrijarha Danila Trećeg.

Diplomatskom putanjom kneginje Milice nastavile su kasnije i njene ćerke.

Mudro pero

Kneginja Milica i knez Lazar su živeli u Kruševcu, opremivši dom nalik na dvor cara Dušana, koji se smatra najznačajnijim vladarom srpske srednjevekovne dinastije Nemanjića.

Posećivali su ih mnogi umni ljudi tog vremena, a imali su i bogatu biblioteku.

Milica nije samo vodila državu, pregovarala sa tadašnjim moćnim vladarima, već je pokazivala i književne sposobnosti.

Uz pisma, od kojih je devet sačuvano u Dubrovačkom arhivu, bila je i autorka povelja, ukazuje profesorka Tomin.

Najstarija povelja sa njenim potpisom izdata je 1392. godine. Njom Milica, zajedno sa sinovima, poklanja Hilandaru, manastiru na Svetoj gori, crkvu na reci Ibar.

Poslednja sačuvana povelja upućena je istoj adresi - Hilandaru, pred njenu smrt, 1405. godine.

Među dostupnim poveljama kneginje Milice samo jedna je imala političku notu i odnosila se na srpske zemlje, simbolično nazvana Dečanska.

„Ona već u uvodnom telu pokazuje koliko dobro poznaje ranije diplomatske tradicije i književne teme, zasnovane na idejama i citatima iz Starog zaveta", kaže Tomin.

Životopis kneginje Milice upotpunjen je još jednom stavkom - ktitorstvom manastira.

Podigla je manastir Ljubostinju, nadomak današnjeg Trstenika, u centralnoj Srbiji, gde je i sahranjena.

Smatra se i drugom ktitorkom manastira Dečani na Kosovu, kojem je sa sinovima poklonila ukrašen drveni krst na verigama, dugim 19 metara.

• Ko je Banović Strahinja: Vanvremenski junak koji prašta i ruši tabue
• Stefan Nemanja i složena istorija spomenika na Balkanu
• Miroslavljevo jevanđelje ili kako se vekovima prepliću politika i kultura

Kneginju Milicu istorijski izvori opisuju kao ličnosti koja je umela da prepozna ozbiljnost trenutka i pokaže državničku zrelost mudrom politikom.

Prihvatajući kompromise, prevazilazila je velike izazove pred kojima su se našli njena porodica i država, objašnjava profesor Šuica.

„Izdvaja se kao snažna ličnost koja je uspešno ispunila prazninu nastalu pogibijom kneza Lazara.

„Njeno istorijsko nasleđe nadograđeno je legendom i narodnom epskom poezijom", dodaje.

Opevana je u narodnoj pesmi „Car Lazar i carica Milica” kao kći Jug-Bogdana, istorijski nepoznate ličnosti, a u epici poznatog oca čuvenih devet Jugovića.

„Čini se da je u kulturi sećanja ipak ostala delimično zapostavljena, naročito u odnosu na muža Lazara i starijeg sina Stefana Lazarevića, iako je imala značajnu istorijsku ulogu", zaključuje istoričar Šuica.

BBC na srpskom je od sada i na Jutjubu, pratite nas OVDE.

Pratite nas na Fejsbuku, Tviteru, Instagramu, Jutjubu i Vajberu. Ako imate predlog teme za nas, javite se na [email protected]

• Prvi kralj Bosne: Zašto je Tvrtko Kotromanić važan za Balkan
• Marko Nikezić: Od vrsnog diplomate do prezrenog liberala
• Između krsta i polumeseca: Kako je Beograd pao u ruke Osmanlija
• Nekoliko vekova kasnije: Šta je Srbima sve ostalo od Turaka