Kada su dinosaurusi šetali Srbijom: Otkriveni prvi ostaci izumrlih gmizavaca kod Pirota

Gledamo ih u holivudskim filmovima i svetskim muzejima, gde se izlažu njihovi impozantni skeletni ostaci, ali da su dinosaurusi hodali prostorom današnje Srbije, saznali smo tek nedavno.

Istražujući slojeve zemljišta u selu Osmakovo, blizu Pirota, naučni tim Prirodnjačkog muzeja u Beogradu, predvođen paleontologom Zoranom Markovićem, otkrio je prve fosile ovih velikih izumrlih gmizavaca u Srbiji.

„Prvi put u Srbiji su pronađeni ostaci dinosaurusa i potvrđeno je njihovo postojanje", govori Miloš Milivojević, član istraživačkog tima i viši preparator, koji se bavi prepariranjem životinja za geološke zbirke Prirodnjačkog muzeja u Beogradu.

„Otvaramo novo poglavlje srpske paleontologije i nauke uopšte", dodaje za BBC na srpskom.

Iskopani su ostaci dve vrste dinosaurusa – deo kosti ruke sauropoda i 16 zuba terapoda.

Fosili su pronađeni u naslagama starijim od 70 miliona godina, poslednjeg stadijuma geološkog doba krede, skoro na prelazu iz mezozoika u kenozoik, ere u kojoj mi danas živimo.

Srpski istraživači, uz pomoć holandskih i britanskih naučnika, otkriće su objavili u naučnom radu „Prvi ostaci dinosaurusa u Srbiji: Materijali sauropoda i teropoda iz poslednjeg kata gornje krede (mastrihta) u Osmakovu" (First dinosaur remains from Serbia: Sauropod and theropod material from the uppermost Cretaceous (Maastrichtian) of Osmakovo).

Značaj ovog otkrića je dvostruk, kaže Ričard Batler, britanski paleontolog i jedan od autora naučnog rada.

„Ono nam govori više o fauni dinosaurusa u Evropi iz perioda kasne krede, te pruža mogućnosti za buduća otkrića dinosaurusa u Srbiji", objašnjava profesor sa Univerziteta u Birmingemu, za BBC na srpskom.

• Šest mitova o dinosaurusima
• Nestanak dinosaurusa: „Definitivno je za sve kriv asteroid"
• Kako je zvučala misteriozna pesma dinosaurusa

Otkud dinosaurusi na prostoru Srbije?

Planeta Zemlja je pre oko 70 miliona godina izgledala potpuno drugačije.

Veći deo Evrope ličio je na današnju Indoneziju, veliki arhipelag sastavljen od mnoštva manjih i većih ostrva okruženih plitkim morima.

Balkansko poluostrvo tada nije postojalo u sadašnjem obliku, objašnjava Predrag Radović, palentolog i još jedan potpisnik naučnog rada.

„Stene kod Osmakova verovatno su bile deo takozvanog ostrva Haceg, tadašnje kopnene mase i dobro poznatog fosilnog nalazišta u današnjoj Rumuniji", kaže docent Filozofskog fakulteta u Beogradu, sa Odeljenja za arheologiju, i kustos Narodnog muzeja u Kraljevu.

Tektonski pokreti su doveli do novih razmeštanja, pa su delovi ovog ostrva, dospeli na područje današnje jugoistočne Srbije, dodaje.

Kopno su naseljavali brojni kičmenjaci, spoj neobičnih endemskih vrsta i migrantskih grupa iz Severne Amerike, Azije i Gondvane - praistorijskog superkontinenta koji su isprva činile Afrika, Južna Amerika, Antarktik, Australija, Novi Zeland, Arabijsko poluostrvo i Indija.

Među njima je bilo i dinosaurusa, koji su verovatno „živeli na velikom ostrvu koje se nalazilo na području današnje Rumunije, Srbije i Bugarske", objašnjava Ričard Batler.

„Lokalitet Osmakovo pruža dokaze o živom ostrvskom ekosistemu, naseljenom kako biljojedima, tako i predatorima dinosaurusima, ali i drugim kičmenjacima, poput (izumrlih) sisara multituberkulata, guštera, žaba i krokodila", govori Radović, za BBC na srpskom.

Pored Rumunije i Bugarske, od susednih zemalja ostaci dinosaurusa pronađeni su i u Mađarskoj.

Dinosaurusi su veliki gmizavci koji su se na Zemlji pojavili pre nešto manje od 250 miliona godina.

Kao biljojedi ili predatori, hodali su planetom sve dok na poluostrvo Jukatan, u današnjem Meksiku, nije pao asteroid prečnika većeg od 10 kilometara, pre 66 miliona godina, koji je doveo do masovnog istrebljenja vrste.

Paleontolozi tvrde da je ipak preživela „važna grupa supermalih i pernatih dinosaurusa" koje i danas viđamo, a to su – ptice.

Pogledajte video: Suša otkrila 113 miliona godina stare otiske dinosaurusa u Americi

Sauropodi i terapodi

Posle višegodišnjih kopanja po rudnicima, kamenolomima i jamama istočne i jugoistočne Srbije i tamošnjim slojevima različite starosti, tim naučnika iz beogradskog Prirodnjačkog muzeja, u periodu od 2022. do 2024. godine, otkrio je, između ostalog, ostatke dinosaurusa.

Nakon prosejavanja više od dve tone sedimenata sa strme padine pokraj seoskog puta u Osmakovu, dvadesetak kilometara udaljenog od Pirota, paleozoologa Zorana Markovića i preparatora Miloša Milivojevića dočekalo je prijatno iznenađenje.

Otkrili su ulnu, deo kosti ruke sarupoda dužine skoro 20 centimetara i šesnaest zuba terapoda, različitih dimenzija.

„Ovo je za sada najstariji i najveći nalaz kod nas, u smislu naučne vrednosti", naglašava Milivojević.

Sauropodi su „gigantski, dugovrati, četvoronožni dinosaurusi biljojedi", objašnjava Radović.

Njima pripadaju i najpoznatiji džinovi - brahisaurus i doplodokus, poznati iz crtanih filmova.

Deluje da je kost pripadala grupi titanosaurusa, ali njena neznatna veličina ukazuje da je u pitanju mladunac ili patuljasta vrsta poput mađarosaurusa pronađenog u Rumuniji.

Dužina tela odrasle jedinke iznosila je pet, šest metara, kaže Radović.

Dužina šesnaest pronađenih zuba terapoda kreće se od skoro jednog do nešto više od tri milimetara.

„Najmanje devet pripada dromeosauridima - grupi okretnih mesoždera, među kojima su velociraptor i deinonihus", ukazuje Radović.

Pronađeni materijal obuhvata i neobične „zube bez nazubljenja", koje mogu pripadati „ranije nepoznatim teropodima ili čak ranim pticama", kao i retke primerke paronihodona.

Vrsta terapoda je i krvoločni tiranosaurus (ti-reks), ali pronađeni fosili u Srbiji pripadaju njihovim daleko manjim i nižim rođacima, „pernatim prelazima između dinosaurusa i ptice".

„Izgleda kao kokoška, u tom kontekstu ga treba posmatrati, dok su sauropodi malo kabastiji, ali to svakako nisu dinosaurusi koje deca očekuju, enormnih dimenzija", dodaje Milivojević.

Istraživanja se nastavljaju

Nalaz u Osmakovu popunjava veliku geografsku prazninu u našem razumevanju ekosistema kasne krede u jugoistočnoj Evropi, tvrdi Predrag Radović.

A i sugeriše da su se zajednički ostrvski ekosistemi prostirali širom regiona, kaže.

„Štaviše, ističe veliki potencijal za dalja otkrića dinosaurusa u Srbiji, što bi moglo da ponudi nove vredne uvide u biodiverzitet krede i evolutivne obrasce na Balkanu", dodaje paleontolog.

Istraživanja se nastavljaju, uprkos skromnom budžetu i sredstvima.

„Tek smo začeprkali u sloj i težimo tome da nađemo još ostataka", kaže Milivojević.

Ovo otkriće bi, dodaje, moglo da bude i okidač za „razmišljanje o komercijalnim stvarima", nalik popularnim „dino-parkovima" koji već postoje u Srbiji.

„Ali mi to posmatramo isključivo kroz nauku, a što se nje tiče, ovo je, za sada, jedan od najvećih pronalazaka kod nas", zaključuje.

BBC na srpskom je od sada i na Jutjubu, pratite nas OVDE.

Pratite nas na Fejsbuku, Tviteru, Instagramu i Vajberu. Ako imate predlog teme za nas, javite se na [email protected]

• Kako su dinosaurusi imali seks
• Dan kada se srušio svet dinosaurusa
• Pronađeni ostaci „najvećeg u istoriji" dinosaurusa na engleskom ostrvu Vajt